Dragan Uzelac

BOB DYLAN - early years

Subterranean homesick blues

How many time must a man look up

before he can see th sky

yes, and how many ears must one man have

before he can hear people cry?

Yes, and how many deaths will it take

he knows that to many people have died?

the answer, my friend, is blowing in the wind...

How many years can a mountain exist

before it is washed to the see?

Yes, and how many years can some people exist

before they are real lowed to be free?

Yes, and how many times can a man turns his head

pretending he just does not see?

the answer, my friend, is blowing in the wind...

Pesnik, boem lutajući trubadur, kontroverzni prorok, glasnogovornik jedne generacije. Simbol šezdesetih, antiratni, protestni folk-pevač, čovek koji je glasno pevao ne sledite lidere, oživljavajući umrtvljenu političku svest običnih, sluđenih ljudi, izuzetan muzičar, autor brojnih standarda, Jevrejin, sledbenik Gatrija i Dilana Tomasa, hrišćanin, jedna od najznačajnijih autorskih ličnosti druge polovine 20.-og veka - neponovljivi Robert Allen Zimmerman, alias Bob Dylan.

... O, gde si to bio, plavooki sine?

Iz kakve to mili, dolaziš daljine?

Posrtah niz deset maglenih planina,

duž šest vrludavih tumarah dolina,

bejah usred sedam ojađenih gora,

suočen se nađoh sa sto mrtvih mora,

i najdublje zađoh u čeljust stratišta,

a kad se sve stiša, pašće teška kiša...

Standardna biografija kaže: rođen 24. maja 1941. u Duluthu, Minnesota, U.S.A., u uglednoj jevrejskoj trgovačkoj porodici. Nakon seobe u Hibbing, gradić na kanadskoj granici, a potom i uspešnog školovanja, upisuje se na Minnesota university, na kojem provodi nekoliko meseci. Prethodno, u dvanaestoj godini, počinje da svira gitaru i osniva nekolicinu bendova tokom srednjoškolskih dana. Pod snažnim uticajem pesnika Dylana Thomasa, menja ime u Bob Dylan.

Legenda polako počinje da se stvara. Tokom boravka u Minesoti 1959. godine, u lokalnim klubovima pada pod uticaj beat pokreta i folk muzike. Ključna ličnost u životu mladog, harizmatičnog buntovnika, liričara i hroničara neke nove rađajuće Amerike, i govornika otuđene generacije sa margina bogatog ekspanzivnog društva, bio je legendarni folk pevač Woody Guthrie. Prvi kontakt s njim, prekretnica u Dilanovom životu, bila je Gatrijeva knjiga Put ka slavi. Gatri je svojim pesmama dao pregled Amerike iz tridesetih godina 20.-og veka, život skitnica, seoske sirotinje i svih mogućih gubitnika. Upotrebom vrlo jednostavnih reči, uz tradicionalne folk-country melodije, stvarao je izuzetno kompleksne političke sadržaje. Jednostavno rečeno, bio je heroj obespravljenih, lutajući glasnogovornik-gitarista.

Godine 1961. mladi Dilan dolazi u New York. Tu počinje sa nastupima po folk klubovima, gde njegov talenat počinje brzo da se kristališe. Život lutajućeg Dilana ubrzo počinje da obavija mitska aura koja će ga pratiti tokom cele karijere. Mesijanska pojava, mistika, izražajnost, harizma, uvek na pravom mestu i korak ispred drugih - bili su već tada zaštitnim znacima jednog izuzetnog umetnika u nastajanju, čoveka u zemlji burnog previranja i samopreispitivanja.

Debi album Bob Dylan, koji se pojavio 1962. godine za kompaniju Kolubija, možda nije najavljivao takav sled događaja, ali... Bila je to kolekcija tradicionalnih folk i blues pesama poput Man of constant sorrow ili House of the rising sun i Dilanovih originalnih pesama Song to Woody i Talking New York (People going down to the ground, buildings going up the sky - pevao je tada Dilan). U međuvremenu izdaje singl ploču Mixed up confusion – Corrina, corrina. Njegov debi nastup u njujorškom Town hallu 12. aprila 1963. godine doneo mu je sjajne kritike i izbacio ga u orbitu zvezda.

... I šta si video, plavooki sine?

Šta si sve video, mili, usred te tuđine?

Novorođenče, međ’ vucima što reže,

i drum od dragulja od koga svi beže,

crne šume videh, i krv po tom drvlju,

ljude s čekićima zamazanim krvlju,

popravljen trem videh, a u toj baraci

trista govornika s jezikom u šaci,

i oštre mačeve i puške hajduka

što ih je nejaka dečija vukla ruka,

a kad se sve stiša, pašće teška kiša...

Dve nedelje nakon uspešnog debitantskog nastupa, Dilan se pojavljuje kao politički angažovani kantautor folk stila na svom drugog albumu The Freewheelin’ Bob Dylan. Afirmativni album prikazuje Dilana kao autora celokupnog materijala, priklonjenog protestnom folk pokretu. Akustična gitara, usna harmonika i promuklo-nazalni vokal, obojen ironijom i snagom koja emotivno veže slušaoca, postaju zaštitni znaci novog Dilana i njegove stvaralačke faze. Image pesnika-lutalice prašnjavih puteva diljem Amerike samo je upotpunio autentičnost utiska i trenutka. Legendarne pesme A hard rain’s gonna fall, Blowin’ in the wind i Masters of war istog trenutka postaju klasicima omladinskog protestnog pokreta i pokreta za građanska prava ili jednostavno rečeno antiratne himne. Pesma Oxford town Dilanov je komentar tadašnjih društveno-političkih zbivanja. Nastup na festivalu u Newportu iste godine, sa poznatim folk triom Peter, Paul & Mary, kao i početak saradnje sa čuvenom divom protesta i folka Joan Baez, vrhunci su dotadašnjeg Dilanovog angažovanja. Sledećim albumom The Times they are a changing 1964. godine, nastavlja se uspešan stvaralački niz. Pored još jedne antiratne himne With God in our side, na albumu se izdvajau pesme o položaju crnaca u Americi: The Lonesome death of Hattie Carol i Only a pawn in their game. Naslovna stvar postaje himnom narastajućeg omladinskog antiratnog pokreta i levičarskih brigada. Vremena su se menjala - da li, zaista?

Tokom godine izlazi još jedan album - Another side of Bob Dylan, mnogo ličnijeg stila i tematike. Izrazivši mnogo više lična, nego politička osećanja, kroz pesme It ain’t me, baby ili All i really want to do, Dilan nailazi na nerazumevanje dotadašnje publike i negodovanje američkog levičarskog folk pokreta.

Vlastitom veličinom i karmom, nepredvidivošću i polubitničkim životnim stilom Dilan nadilazi ograničenja svog vremena, bežeći mu bar za korak. Album Bringing it all back home prikazuje njegov novi muzički pomak sa folka na rock and roll. Po prvi put uvodi električne instrumente i sarađuje sa muzičarima poput Al Coopera i i Paul Butterfielda. Stilski, pesme dobijaju novu dimenziju, širinu i zaokret: napisane u stilu toka svesti (like a Joyce), vidno prožete zajedljivošću i cinizmom, pesme isijavaju formu aluzivnog nadrealizma. Mr. Tambourine man pokazuje njegov povećan interes za narkotike, a Gates of eden i briljantna Subterranean homesick blues nadrealistične aluzije. Moćni momenti albuma su i provokativne It’s all right mama(i’m only bleeding) i It’s all over now, baby blue. Uprkos kritici od strane starih folk fanova zbog prelaska na r’n’r zvuk, Dilan stiče međunarodnu reputaciju i nastavlja da peva kao glas generacije okrenute protiv Američkog sna. Istovremeno, te 1965. godine, Dilan se po prvi put pojavljuje s električnom gitarom na letnjem Newport Folk Festivalu, uz pratnju Paul Butterfield blues banda, izazvavši gnev i protest stare folk publike. Iste godine pojavljuje se po prvi put na filmu u Don’t look back dokumentarcu. Film prikazuje englesku turneju sa Joan Baez i njihov definitivni razlaz. Nakon burne veze sa Baezovom, Dilan se ženi sa Sarom, u Nassau 22. novembra 1965. godine.

Po povratku s engleske turneje, sa gitaristom Mike Bloomfieldom i klavijaturistom Cooperom snima kultni singl Like a rolling stone, a zatim i ploču Highway 61 revisited, definitivni rock and roll uragan. Ballad of a thin man, Queen Jane approximateively, Desolation row i već pomenuti Kotrljajući kamen, nova internacionalna himna, predstavljaju klasike burnih šezdesetih: suptilnu kombinaciju nadrealističnih scena i egistencijalističkih opservacija. Umetničkom veštinom i moćnom lirikom Dilan u tom trenutku rock muzici daje intelektualni i umetnički ugled, uzdižući ga na viši nivo u odnosu na trenutnu, jeftinu tinejdžersku zabavu, populistički izliv nežnosti i koještarija. Pozija je na taj način izvedena na ulice, pružajući svima mogućnost izražavanja vlastitih emocija i stavova. Nakon saradnje sa talentovanom kanadskom grupom The Band, dolazi period Dilanovog kreativnog vrhunca i definitivnog samoostvarenja.

U jesen 1966. godine izlazi prvi dvostruki album u istoriji rock muzike, čuveni Blonde on blonde, realizovan u saradnji sa izvanrednim nešvilskim sešn muzičarima: Wayne Mossom, Charlie McCoyom, Kenneth Buttreyjem i Hargun Robbinsonom, iskusnim Cooperom i gitaristom grupe The Band, Robbie Robertsonom. Pored još tri velika singla: Rainy day woman no. 12 & 35, I want you i Just like a woman, album donosi niz veoma inventivnih pesama kao što su: Sad eyed lady of lowlands, Visions og Joanna i Most likely you’ll go your own way and i’ll go mine. Sadržaj pesama okrenut je drogama, snovima i noćnim morama o ljudskom identitetu. Ovim albumom rock and roll je definitivno uzdignut na višu intelektualnu ravan, dobijajući istovremeno čvrste egzistencijalne pozicije.

... A šta li si čuo plavooki sine?

Šta li si sve čuo usred te tuđine?

Čuo sam gromove što preteći hukte,

talase što svetove spiraju i lome,

hiljadu bubnjara čije ruke bukte,

hiljade što šapuću a nemaju kome,

jednoj što mre dok se svi od smeha grče,

i pesmu pesnika što u jarku crče,

i vapaje klovna zapalog u govna,

a kad se sve stiša, pašće teška kiša...

Na vrhuncu slave dolazi do Dilanovog iznenadnog povlačenja : on nestaje na izvesno vreme, bez logičnijeg objašnjenja, obavijen velom tajne. Po zvaničnoj verziji, za široke narodne mase, Dilan je nastradao u motociklističkoj nesreći 30. jula 1966., jedva ostavši živ, međutim. Sve je nekako zvučalo nategnuto i neuverljivo. Bio je to samo jedan u nizu nesretnih slučajeva, koji će u narednih nekoliko prelomnih godina zadesiti mnoga bitna imena rock and rolla, sa nažalost fatalnim ishodima. Samoubistvo, ubistvo ili nesretni slučaj - bilo je to ključno novinarsko pitanje u slučaju Morrisona, Hendrixa, Janis Joplin ili Briana Jonesa... odgovor, onaj pravi, nikada nije pronađen. Ostala su samo nagađanja i štura saopštenja za javnost. Establišment i Vlade su imale razloga da ćute - obračuni sa buntovnim neistomišljenicima koji prete i pokreću mase bili su tih godina brutalni - od ubistva Kennedyja, Che Guevare ili Martina Luthera Kinga. Damoklov mač morao je da padne na po neku glavu, sasvim slučajno baš na pomenute - ko veruje u bajke, sve mu je jasno!

Što se Dilana i njegovog slučaja tiče, verovatna je bila verzija da je samoubilački tempo života tih godina i strah od prerane slučajne smrti naterao Boba da malo uspori i skloni se na neko vreme, dok ne prođe bura. Period slučajnog odmora Dilan provodi na farmi kraj New Yorka. Njegov kreativni naboj ne gubi ni malo na snazi: sa grupom The Band snima legendarni dvostruki album The Basement tapes, koji će, opet sticajem okolnosti, svetlost dana ugledati tek 1975. godine. Neformalna svirka u opuštenoj atmosferi Big Pinka, Woodstock, stvorila je jedan od bitnijih albuma šezdesetih: pesme Million dollar bahs, Too much of nothing, Lo and behold, The mighty queen, This wheel’s on fire, Please mr. Henry, You ain’t goin’ nowhere, Nothing was delivered, Tears of rage - deo su nove klasične zbirke.

Povratnički album John Wesley harding iz 1968. godine, snimljen u Nashvilleu, bio je prilično razočarenje: nestalo je nekadašnjeg gneva i poletnosti, ironije i cinizma u škripavo-nazalnom glasu buntovnika i uverljivosti koja veže. Da li ga strah i prećutna pretnja omekšali, ostaće večno pitanje, ali novi je album bio znatno manje inspirativno delo, koje je kroz svoju samodopadljivost isijavalo sveopštu otupljujuću umerenost. Bio je to prvi znak Dilanove znatno bleđe i kompromisnije faze, bez prepoznatljivog naboja, harizme, unutarnje snage, prodornosti, opasnosti, izazova, bunta, vizije ili bilo kakvih bitnih umetničkih dometa, posebno u poređenju sa mesijanskom snagom prethodnih nekoliko albuma. Ipak, nije sve bilo tako izbledelo prazno: sa albuma se izdvaja izvrsna All along the watchtower, jedna od Dilanovih epskih, koju će na pijedestal besmrtnosti uzdići vatrena verzija Džimija Hendriksa.

Ni naredni Dilanovi albumi: Nashville skyline, u country-pop maniru (sadrži klasik Lay lady lay), zatim Self portrait i New morning nisu doneli pozitivnih pomaka. Nakon nastupa na ostrvu Wight 1969. godine, Dilan se ponovo povlači, ovaj put u okrilje porodičnog života. Značajni trenuci ove Dilanove životne i stvaralačke faze ogledaju se u objavljivanju romana toka svesti Tarantula, kao i njegovom nastupu na dobrotvornom koncertu za Bangladeš, u organizaciji Georgea Harrisona.

Sledeće Dilanovo pojavljivanje je vezano za kultni film slavnog Peckinpaha Pat Garrett and Billy the kid. Bob Dilan i Kris Kristofferson u jednoj od western legendi: izvrstan film o odmetniku i pravdi Divljeg zapada, uz Dilanovu fantastičnu muziku i apsolutnu hit temu Knockin’ on heavens door, jednu od besmrtnih balada koja kuca na nebeska vrata. Nakon još dva prosečna albuma: Dylan i Planet waves Dilanova zvezda sve više tamni i nestaje u zaboravu slavne prošlosti. Izlaz iz jedne od neizbežnih autorskih i životnih kriza stigao je u vidu uspešne koncertne turneje sa grupom The Band 1974. godine i albuma Before the flood.

... A koga si sreo, plavooki sine?

Koga si sve sreo, usred te tuđine?

Kraj mrtvog konjića video sam luče,

i belca što jaše neko crno kuče,

devojku čije je telo vatra ždrala,

devojčicu što mi s neba dugu dala,

sreo sam čoveka ranjenog u ljubav,

drugog što doveka od mržnje je gubav,

a kad se sve stiša, pašće teška kiša...

Novi uzlet i trijumf nastavio se albumom Blood on the tracks, 1975.godine, i konačno objavljenim snimcima Basement tapes, snimljenih u periodu slučajnog odmora. Album Desire bio je vrhunac jedne od uspešnih faza u karijeri možda (pojedinačno) najbitnije ličnosti rock and roll istorije.

Umesto epiloga...

Za mene je, i druge nalik meni, rock and roll bio način života koji je zahtevao totalno angažovanje, objašnjavao je Bob Dylan. Bez obzira na mnoštvo daljih Dilanovih umetničkih i životnih uspona i padova, koji traju do današnjih dana, na sam način izražavanja stavova i angažovanost, daljih lutanja, promašaja, zabluda, razočarenja, uspeha i kontroverzi, njegov značaj ostaje vanvremenski i nemerljiv. Svojim vizionarskim pesmama izazvao je promene u svesti čitave jedne generacije, otvarajući neke sasvim nove mogućnosti sagledavanja života i ni malo naivnog sveta. Završni stihovi vanvremenskog epa Pašće teška kiša najbolji su dokaz Dilanove kreativne lepote, uticaja i pronicljivosti kojom je sagladavao život i lepote sveta koji nam je dat kao nepromenjivo stanište za povlaštene.

... Pa šta ćeš da činiš, plavooki sine?

Šta misliš da činiš, kada ovo mine?

Pre nego što kiša, teška kiša, line,

u dno prašumskoga otići ću mraka

gde je puno ljudi a svi praznih šaka,

gde otrovno seme plovi rečnim tragom,

gde su dželatima lica sakrivena,

gde glad ružno štrči, duše krije sena,

gde je crno boja, nula mesto broja...

Sve ću onda reći glasom ili dahom

ili makar samo mišlju svojom plahom,

bljesnuću sa hridi, da sav svet to vidi,