MICHAEL CIMINO: LOVAC NA JELENE (1978.)

 

MICHAEL CIMINO: LOVAC NA JELENE (1978.)

 

    Potresna ratna drama američkog filmskog reditelja Majkla Ćimina (3. februar 1939., Njujork), priča o trojici Amerikanaca ruskog porekla (sjajna glumačka ekipa, koju predvode Robert De Niro, Cristopher Walken, John Savage, John Cazale, Meryl Streep) koji su zajedno radili u železari i koji su mobilisani u istu pešadijsku jedinicu u Vijetnamskom ratu.

 

    Radnja se dešava u Clairtonu, malom radničkom naselju na reci Monongahela južno od Pittsburgha, a potom u Vijetnamu, negde u močvarama i u gradu Sajgonu tokom krvavog i apsurdnog rata. Film je baziran jednim delom na nedovršenom scenariju pod nazivom Čovek koji je došao da se igra, autora Garfinklea i Redekera, a tema joj je bila Las Vegas i ruski rulet. Ruski rulet na kraju je postala snažna i brutalna metafora propasti svih ljudskih vrednosti i snova u haosu klanice jednog od najbrutalnijih i najbesmislenijih ratova u istoriji čovečanstva. Ogoljena, nemolisrdna slika jednog sveta u rastakanju, obogaćena briljantnog fotografijom, jednom od najlepših muzičkih tema u istoriji filma i glumačkim rolama za nezaborav, prepunih iskrenih i bolnih emocija – priča o svemu onome najboljem i najgorem u čoveku, smeštena između krajnosti ljubavi i lepote, s jedne, i mržnje i zla, s druge strane.

 

Ovo nije antiratni film. Niti je to film koji zagovara rat. To je jednostavno jedan od emotivno najrazornijih filmova ikad snimljenih. Može se reći da film sadrži hrpu odličnih glumačkih izvedbi, te da je najimpresivniji spoj komercijale i umetnosti od takvih filmova kao što su Boni i Klajd Artura Pena, Kum Kopole i Nešvil Roberta Altmana. On vas podigne, povede sa sobom, te vas ne pušta. Lovac na jelene govori o puno stvari; o muškom prijateljstvu o bezumnom patriotizmu, o dehumanizirajućim efektima rata, o Niksonovoj tihoj većini. On je o svim tim stvarima, on je mašina koja oživljava agoniju Vijetnamskog rata tako da vam slomi srce.

 

   Krajem sedamdesetih godina 20. veka rane od jedne od nabesmislenijih vojnih avantura i klanica u istoriji čovečanstva, rane od Vijetnamskog rata bile su još uvek otvorene i sveže, i Lovac na jelene je, uz možda najjači dojam( uz godinu dana kasnije snimljeni Apokalipsa sad Frensisa Forda Kopole, a potom i par godina kasnije Stounov Vod smrti) ponudio i bacio u lice licemernom američkom društvu beskompromisnu kritiku tih krvavih godina.

 

    Kroz svoje kultno antiratno ostvarenje – Lovac na jelene, Majkl Ćimino maestralno portretiše, nabacujući grubo na paletu stvarnosti, bez trunke potrebe za ulepšavanjem i opravdavanjem, razarajuće prizore mentalnog i fizičkog stradanja ljudi unutar jedne od najbesmislenijih klanica u čitavoj povesti ratovanja ... Ruski rulet, kao metafora ili ogoljena slika brutalnosti i traumatične strahote stradanja unutar koje se gubi svaka ljudska nada i čovečnost, trenutak gde se gubi svaka iskra i obris ljudskosti i počinje ubilački, zverski nagon za opstankom, uvlači se snažnim i ogoljenim scenama filma u psihu i kolektivnu svest gledaoca, poistovećujući ga i stresajući ga do ivice ponora nervnog sloma zajedno sa sudbinama nekih od glavnih likova – Nika (Christophera Walkena, nestvarno impresivnog i realnijeg od same stvarnosti lika kojeg tumači) ili Majka (Robert De Niro, u godinama koje su ga stvorile glumačkom legendom – Kum 2 Taksista, Njujork, Njujork, Razjareni bik - da pomemem samo deo njegovog nestvarnog glumačkog niza druge polovine sedamdesetih).

 

     Vizuelna estetika filma je očaravajuća (uz izvrsnu, pažljivo odabranu, snažnim emocijama nabijenu, na momente čak i liričnu, muzičku podlogu – čuvena glavna tema, za koju eventualno nije čuo neki od pripadnika zabačenih amazonskih plemena) jednako snažno fascinira pažnju gledaoca pune četiri decenije – od scena opraštanja pred odlazak u rat nekolicine bliskih prijatelja u jednom od lokalnih pabova zabitog radničkog naselja ruralne Amerike koje obiluju raskalašnoću i naivnošću, jednostavnom ljudskom toplinom i neposrednošću, preko ambijenta magičnih pensilvanijskih predela natopljenih mešavinom i kontrastima sete, radosti i naivnog optimizma sasvim običnog sveta, do dramskog zapleta i oštrog obrta, hladnog sečiva ratne klanice, tranzicije koja ide od gotovo idiličnih, lirskih prizora prepunih jakih emocija, punih radosti života i snage prizora lova na jelene, a potom fatalnog reza i kontrasta, obrta unutar kojeg trojica američkih prijatelja bivaju smešteni u kotao pakla vijetnamskog rata – gde se naivni lov na jelene pretvara u tragično ljudsko stradanje, ruski rulet i gde oni bivaju ti koji su lovljeni, ulovljeni i zverski mentalno i fizički mučeni – sa nesagledivim  posledicama i trajnim traumama po njihove, do tada, sasvim obične i mirne živote ljudi (koji postaju zveri u borbi za goli opstanak sa ubilačkim nagonom) željnih i prepunih topline sitnih životnih radosti i moći prijateljstva i ljubavi.

 

     Krešendo brutalnosti i ogoljenosti svega onoga što maestro Ćimino donosi u jednoj od najboljih antiratnih drama ikada snimljenih kulminira u scenama ratom zahvaćenih područja, gde se ludilo i haos rata portretisani grubo, hladno i bez naznake bilo kakve humane note i saosećajnosti, bilo kakve nade da se besmisao pakla može izbeći i iz njegovog začaranog kruga (auto)destrukcije izaći osim fatalnim ruskim ruletom – koji i pobedniku donosi kao jedinu moguću nagradu sigurnu smrt – onu psihičku, mentalnu... ratnu traumu koja se ni nakon završetka rata (ukoliko se ratovi ikad i završavaju) ne može izbeći. Traumu koja vas od humanog, toplog i saosećajnog ljudskog bića pretvara u hladnu, bezosećajnu, nerazumnu i bezdušnu zver – žrtvu sopstvenog zla koje se u vama oslobađa unutar klanice i sumanute igre ruskog ruleta za goli opstanak.

 

     Deerhunter je briljantna antiratna drama, jedno od vrhunskih ostvarenja iz zlatnog perioda filma – sedamdesetih godina 20. veka, ogoljena i brutalno iskrena slika razornog učinka ratnih sukoba po ljudsku psihu i njegove trajne posledice, nemogućnost povratka čoveka u stabilnost, normalu - ukoliko ona u današnjem svetu gde se ratovi vode na sve (ne)moguće načine (i to gle čuda – radi mira, radi humanih razloga oslobađanja ljudi širom sveta)  uopšte i postoji.

 

    Ovim filmom američki san i traganje za smislom života pretvoreni su u farsu, istinom koja izopačuje sve tradicionalne, dogmatske vrednosti do granice bola, neizdržljivosti ... postajući bumerangom koji se silnicima vraća kao nagrada za oslobodilačke ratove i uvođenje demokratije oružjem, nasiljem i smrću širom sveta, ovaj put u siromašni Vijetnam udaljen hiljadama i hiljadama kilometara od svetog Američkog slobodarskog tla. I sve to suptilno prikazano bez ikakvog traga pristrasnosti ili patetike, raskošnim, depresivnim tonovima koji otrežnjujuće deluju i na najzagriženije fanatike rešavanja problema sveta silom i demagogijom. Blistavi (anti)američki biser, simfonija pokretnih slika koja opominje i oplemenjuje svaku iole senzibilnu dušu i istinskog filmofila.

 

By Dragan Uzelac