THE DOORS: The Doors (1967.)

THE DOORS: The Doors (1967.)

Nakon nekoliko meseci napornog početničkog rada, probijanja po klubovima i losanđeleskoj sceni, okupljeni u postavi: Jim Morrison - vokal, Robby Krieger - gitara, Ray Manzarek, klavijature, bas i John Densmore – bubnjevi, američki kultni bend The Doors početkom 1967. (tačnije 4. januara) objavljuje istoimeni prvi album (ploča je snimana u periodu od 29. avgusta do 23. septembra 1966., u Sunset studiju, Hollywood, California, pod dirigentskom palicom producenta Pola Rotčajlda, firmu Elektra records, L.A.). Era psihodelije i antisistemskog bunta bila je u punom jeku, preteći da jednom zauvek promeni iz temelja američko društvo zaglavljeno u besmislu rata u Vijetnamu i sukobu sa vlastitom mladošću nezadovoljnom društvom u kojem je odrastala ne videći perspektivu.

Na pozornici the Doors izgledaju kao da su u nekom svom svetu. Pesme su kosmolike i drevne. Zvuče kao karnevalska muzika. Kada se završe, nastaje trenutak tišine. Nešto novo je ušlo u prostoriju, objašnjavao je umetničku filozofiju benda the Doors Jim Morrison, upravo svršeni student filmske režije na UCLA univerzitetu, pesnik, ideolog benda, buntovnik s razlogom i čovek koji je bukvalno živeo i umro za umetnost, saževši čitav ljudski vek u vlastitih 27 godina života i četiri godine the Doors odiseje.

Gledano iz istorijske perspektive, ovo vreme će verovatno podsećati na doba trubadura u Francuskoj. Sigurno će izgledati neverovatno romantično. Mislim da će buduće generacije smatrati da smo bili veoma dobri, s obzirom na mnogobrojne promene do kojih je došlo u naše vreme a kojima smo upravljali sa toliko duha. Ovo je kulturna i duhovna renesansa poput one na kraju epidemije kuge u Evropi kada je bila desetkovana polovina stanovništva. Ljudi su tada igrali, nosili šarenu odeću. Sve je podsećalo na neko neverovatno proleće.

Prve nedelje januara 1967. objavljen je debi album The Doors i singl Break on through. Bio je to kompleksni, džojsovski pop, muzički snažno iskustvo, uronjeno u jazz i blues tradiciju Amerike, i poetski nadahnuto, veoma impresivno delo moderne rock and roll muzike, morrisonovska dionizijska umetnost pobune i romantičnih vizija i snova, jedno od onih dela iz šezdesetih kada su ljudi verovali da umetnošću i snovima mogu da promene sve(t), da odu s one druge strane stvarnosti i uklone uzroke straha i bola. Blejkovska vrata percepcije i pročišćenja čula napokon su otvorena, barem malo, omogućivši muzici i poeziji da prosto eksplodiraju.

Promena mora doći iznutra, ljudi moraju postepeno zadobiti moć i stvoriti viziju humanosti, pa tek onda promeniti nešto, govorio je Manzarek o smislu misije. The Doors su postojali u svom vlastitom kosmosu. Bili su uvek mnogo više nihilistični nego psihodelični. Sve vreme su imali blues osnovu i nikada nisu bili hipi.

Ti znaš da dan razara noć
i da noć razbija dan.
Znaš da sam hteo da pobegnem,
hteo da se sakrijem.
Beži na drugu stranu.
Beži.

Ovde smo jurili za srećom,
tamo smo zakopavali naša blaga.
Pamtiš li još ono vreme,
vreme naših suza?
Beži na drugu stranu.
Beži.

Svi vole moju divnu dragu,
a ona ide, i ide, i ide, i ide…

Našao sam ostrvo u tvom naručju,
zavičaj u tvojim očima,
ruke okove
i oči lazljive.
Beži na drugu stranu.
Beži.

Ludeo sam iz nedelje u nedelju,
iz dana u dan,
iz časa u čas, vrata su visoka, duboka i širom otvorena.
Beži na drugu stranu.
Beži.

Nakon emotivne i poetske eksplozije vrata(percepcije) se širom otvaraju, zvuk Manzarekovih klavijatura diže atmosferu, dok Morrison uleće na podijum stvarnosti borbenom i blejkovskom vizijom Break on through to the other side i otvara izvrsnu priču jednog od najuzbudljivijih debi albuma u istoriji popularne muzike. Pesma koja je bila njihov prvi, ultimativni singl, najava nadolazećih jahača oluje i moderne apokalipse jednog prelomnog vremena, bila je čudesni spoj raznorodnih muzičkih uticaja – od brazilske bossa nove provučene kroz bubnjeve džeziranog Johna Densmorea, preko zvuka takođe džeziranih klavijatura čudesnog Raya Manzareka (formiranog pod snažnim uticajem čikaškog bluza), nadahnutog muzikom čuvenih džez majstora Joao Gilberta i Stan Getza, sve do magičnog gitarskog rifa jedinstvenog Robbyja Kriegera (jednog od budućih ključnih autora benda, uz Morrisona, naravno) na kojeg je uticala klasična bluz numera Shake your moneymaker (by Elmore James), ali verzija te pesme vrsnog bluz maestra usne harmonike – Paula Butterfielda.

Pusti me da prespavam u kuhinji tvoje duše

da ogrejem misli na tvojoj toploj peći.

Ako me oteraš draga,

moraću da lutam,

i posrćem sam u neonskoj šumi...

Predivnom lirikom Jima Morrisona, dostojnom poštovanja i divljenja, pesma Soul kitchen (po mišljenju nekih od muzičkih kritičara tog vremena bila je to Morrisonova verzija pesme Gloria, čuvenog irskog kantautora Van Morrisona, dok je postojalo i mišljenje da pesma asocira i na čuvenu Dylanovu Blowin’ in the wind) prikazuje svu snagu i raskoš talenta poete Morrisona (pesma je nastala još u vreme njegovih lutalačkih, boemskih dana nakon završenih filmskih studija i odlaska od kuće, u vreme boravka u Venice west, čuvenoj meki bitnika na obali Pacifika i američkih otpadnika od sistema) i energiju benda u naletu - odmerenu, funkcionalnu gitaru Kriegera, bubanj Densmorea i klavijature Manzareka koji grade jedinstvenu, karnevalsku, pozorišnu atmosferu, dajući poeziji razuzdanog trubadura na granici ekscesa, lepote i bola uzvišenost i krila za uzletanje na drugu stranu, iza proćišćenih vrata percepcije, tamo gde se stiže samo jakom verom i istrajnošću vlastite misije. Daleko od klasičnog prašenja rock and roll svirke i jednostavnih ljubavnih poruka, The Doorsi se kreću ivicom sečiva, razapeti između suprotstavljenih krajnosti, kreću se iznad ponora koji deli dva sveta na konopcu razapetom vlastitom silovitom energijom, smelošću i snovima. Nostalgična melanholija kristalnog broda odvodi slušaoca na daleko, čulno putovanje ka nedostižnoj slobodi. Ređaju se moćne slike stvorene unutar zlatnog rudnika dok Crystal ship traži spas i mirnu luku unutar tople i čiste duše devojke. I za ovu, kao i za brojne čudesne Morrisonove poetske slike, postojala su razna tumačenja i nagađanja – kako su nastale i na šta su se odnosile. Postojalo je mišljenje (na osnovu činjenice da je autor pesme, Jim Morrison, kao i mnogi mladi ljudi tog vremena koristio razne narkotike - od LSD do amfetamina) da je pesma zapravo snoliki Morrisonov narkotični trip (njegovo halucinogeno iskustvo pod uticajem kristala amfetamina), ali, John Densmore, bubnjar The Doorsa i Morrisonov frend je jednostavno objasnio da je Jim napisao ljubavnu pesmu svojoj tada već bivšoj devojci Mary Werbelow. Ipak, činjenica je da je Jim pesmu stvorio jedne čudesne noći na kalifornijskog plaži zvanoj Isla Vista, nakon konzumiranja halucinogena LSD-a, više nego popularnog i još uvek legalnog u to neverovatno slobodarsko vreme, sredinom šezdesetih godina prošlog veka.

Reci mi gde se krije tvoja sloboda,

ulice su polja koja nikad ne umiru,

oslobodi me razloga zbog kojih

ti radije plačeš, ja radije letim...

Da li je ta devojka bila lavica dvadesetog veka koja nikad ne kasni.

Ona je lavica svih kul tipova

ona je lejdi koja te uvek čeka,

otkad se otkačila škole, ne gubi ni čas,

ne gubi vreme na suvišne stvari,

prava je riba dvadesetog veka...

Twentieth century fox, predivnog gitarskog uvoda, prepuna je strasti i iskrenih emocija, energična, lucidna, vrckava, prepuna modernog ludila sveta tako proračunatog i ni malo naivnog. Nadahnutu skicu cool devojke (verovatno njegove kosmičke devojke i saputnice Pamele Courson, koja je jedina umela sa njim i ostala sa njim, uprkos svemu, do samog kraja, kraja jedne tragične pariske noći) smenjuje kabaretski ugođaj Alabama song, karakterističnim baritonom razigrana, bez tenzije, lagano, kao putovanje koje vas na ništa ne primorava. Karnevalska raskalašnost, čista radost življenja, proleće života, raspevanost trubadura na pragu novih horizonata, neistraženog. Bila je to hipnotička, raskalašna teatarska verzija čuvene numere iz dvadesetih godina dvadesetog veka čiji su autori (gotovo neverovatan podatak za numeru koju je uradio jedan rokenrol bend) bili kultni nemački pozorišni reditelj i poeta Bertolt Brecht i nemački kompozitor Kurt Weill.

Pa, pokaži mi put
Well, show me the way

Do sljedećeg viskija
To the next whisky bar

Oh, ne pitaj zašto
Oh, don't ask why

Oh, ne pitaj zašto
Oh, don't ask why

Pokaži mi put
Show me the way

Do sljedećeg viskija
To the next whisky bar

Oh, ne pitaj zašto
Oh, don't ask why

Oh, ne pitaj zašto
Oh, don't ask why

Jer ako ne nađemo
For if we don't find

Sljedeći bar viskija
The next whisky bar

Kažem vam da moramo umrijeti
I tell you we must die

Kažem vam da moramo umrijeti
I tell you we must die

Kažem vam, kažem vam
I tell you, I tell you

Kažem vam da moramo umrijeti
I tell you we must die

Oh, mjesec Alabame
Oh, moon of Alabama

Sada se moramo pozdraviti
We now must say goodbye

Izgubili smo dobru staru mamu
We've lost our good old mama

I mora da ima viski, oh, znate zašto
And must have whiskey, oh, you know why

Pa, pokaži mi put
Well, show me the way

Do sljedeće djevojčice
To the next little girl

Oh, ne pitaj zašto
Oh, don't ask why

Oh, ne pitaj zašto
Oh, don't ask why

Pokaži mi put
Show me the way

Do sljedeće djevojčice
To the next little girl

Oh, ne pitaj zašto
Oh, don't ask why

Oh, ne pitaj zašto
Oh, don't ask why

Jer ako ne nađemo
For if we don't find

Sljedeća djevojčica
The next little girl

Kažem vam da moramo umrijeti
I tell you we must die

Kažem vam da moramo umrijeti
I tell you we must die

Kažem vam, kažem vam
I tell you, I tell you

Kažem vam da moramo umrijeti
I tell you we must die

Pop klasik Robbyja Kriegera Light my fire, bio je apsolutni hit singl The Doorsa koji im je omogućio proboj, novac i dao slobodu daljeg stvaranja, predstavljao je znak raspoznavanja ranih The Doorsa (aprila 1967. objavljen je kao singl, u svom skraćenom, dinamičnijem izdanju)). Bila je to numera koja je nastala početkom 1966. (unutar ključne dve godine za formiranja benda – 1965.-1966., njegovo sazrevanje kroz nastupe po klubovima Amerike, posebno Los Anđelesa) i koja je po rečima samog autora, Robbyja Kriegera, bila inspirisana melodijom pesme Hey Joe i lirikom pesme Play with fire, benda The Rolling stones (koji je uzgred bio jedan od omiljenih bendova The Doorsa, pre svega Jima Morrisona), numera koja se počevši od aprila 1966. konstantno brusila i doterivala kroz žive nastupe benda, sve do trenutka snimanja za prvi album The Doorsa. Manzarek naprosto dominira zvukom svojih klavijatura i bas linijom proizvedenom na njima, predvodi bend, uliva početno samopouzdanje i muzički gradi raskošno, hitmično delo (sa impresivnom solo deonicom na svojim magičnim klavijaturama koja se prepliće sa jedinstvenim zvukom Robbyjeve gitare, čudesnim muzičkim putovanjem jednog neverovatnog, kreativnog i psihodeličnog vremena nestvarnih improvizacija) zajedno sa Kriegerom u pozadini, gradi jednu intrigantnu priču koja i dan danas neobuzdano izgara kroz vreme paleći nove vatre i golicajući maštu novih pionira undergrounda. Mi se obraćamo istim ljudskim potrebama kao klasična tragedija ili rani južnjački bluz, objašnjava the Doors viziju Morrison. Možete to shvatiti kao seansu u okolini koja je postala neprijatna za život - hladna, ograničavajuća. Ljudi osećaju da umiru u ružnom krajoliku. Ljudi se skupljaju na seansama da prizovu, ublaže i oteraju zlo. Pomoću pevanja, plesa i muzike oni pokušavaju lečiti bolest, pokušavaju povratiti ponovo harmoniju u svet. Kriegerova psihodelična gitara, sa puno slajda i pritajenog nemira, gradi atmosferu, uvodeći devojčino paljenje ljubavne vatre morisonovskim strasnim i grčevitim vokalom do klimaksa...

Klasični diksonovski blues Backdoor man otvara drugu stranu ploče. Bio je to smrtonosni spoj blues tradicije i senzualne, provokativne, veoma opasne The Doors magije, izvorište strasti i nepresušne energije, duh Indijanaca, starih bluesera i Jima Morrisona, čiji uvodni bolni usklik sublimira svu lepotu divljine, duh slobode predaka, šamanski impuls koji predvodi ples izlečenja i kroz trans električnog impulsa oslobađa naslaga civilizacijskih zagađenja duše. U muzičkom smislu, bila je to ključna karika The Doors magije - taj savršeni spoj čudesnih blues putovanja, improvizacije, pozorišnog ugođaja i oslobađajuće lepote poezije.

Wha, yeah!
C'mon, yeah
Yeah, c'mon, yeah
Yeah, c'mon
Oh, yeah, ma
Yeah, I'm a back door man
I'm a back door man
The men don't know
But the little girl understand
Hey, all you people that tryin' to sleep
I'm out to make it with my midnight dream, yeah
'Cause I'm a back door man
The men don't know
But the little girls understand
All right, yeah
You men eat your dinner
Eat your pork and beans
I eat more chicken
Than any man ever seen, yeah, yeah
I'm a back door man, wha
The men don't know
But the little girls understand
Well, I'm a back door man
I'm a back door man
Whoa, baby, I'm a back door man
The men don't know
But the little girls understand

Klasični, hipersenzibilni, nadahnuti, duhoviti i provokativni čikaški blues – Back door man, numera legendarnog Willie Dixona, jednog od najznačajnih bluzera u celokupnoj istoriji umetnosti sveta gde se dobar čovek oseća loše, bila je kao stvorena za Jima Morrisona i debi album The Doorsa čija se muzika, pre svega, napajala sa bluz izvora, crpeći snagu jednog jedinstvenog duha Amerike – slobodne, drugačije, strastvene i iskrene, hrabre da bez uvijanja kaže ono što misli – na veoma lucidan, duhovit i kreativan način. Bila je to pesma, tačnije blues standard koji su mnogi blues i rock and roll umetnici uvrstili na svoj repertoar, udahnuvši mu, svako na svoj jedinstven način posebnost umetničkog nadahnuća. Pesmu je pre svih snimio Howlin’ Wolf, godine 1960., kao jedna od čikaških legendi, jedan od najuticajnijih bluzera koji su oplemenili svet bluza i potonjeg rokenrola.

Morrisonov blues uzdah u uvodu pesme, potom krik prepun srastvenog predavanja, jakog emotivnog naboja, proživljenosti trenutka uvodi nas snažnim dahom blues tragike u ovu ljubavno-ironičnu temu, dvosmislenost i duh bluesa, bez nepotrebne romantike, ogoljeno, hipersenzibilno, razarajuće. Teatarski momenat frontmena Jima oseti se na svakom koraku, u svakom uzdahu i otpevanoj reči. Ovaj moćni bluz, bluz o ljubavnoj prevari i sladostrašću, svojom unutrašnjom snagom i višesmislenošću teksta lagani je morisonovski uvod u apokaliptićni deo albuma prvenca, puta u onostrano, melanholično, nihilistično, selinovsko, uvod u End of the night mrak, a potom i poemu o kraju svega i konačnom razrešenju ljudske bluz tragike u kovitlacu smrti i edipovskoj kataklizmi, uvod u The end - jedanaest minuta dugo i krivudavo putovanje u srce morisonovske tame i prolazak kroz vrata KRAJA.

Po rečima bubnjara grupe – Johna Densmorea, pesma je bila duboko seksualna i nagonila je na pokret. Naročito je bila zapaljiva verzija ove pesme koju su The Doorsi tri godine kasnije snimili za svoj koncertni Absolutely live album. Sam naziv pesme dovoljno je rečit i u kulturi američkog Juga – kulturi bluesa i njegove Delte označava muškarca koji je u vezi sa udatom ženom, tako da se koristi za stražnja (back door) vrata kao izlaz koji muškarac, ljubavnik koristi pre no što se muž vrati kući. Klasična blues vragolasta lirika, natopljena je strašću, seksualnošću, odnosom muškarca i žene unutar kojeg uvek nešto žestoko varniči i jakom emocijom stvara pesmu.

Nakon solidne I looked at you, prostire se kontemplativno, nezemaljsko selinovsko mračno poetsko putovanje Jima Morrisona zvano End of the night, putovanje na kraj noći potpomognuto duhom romantičarskog vizionara Vilijama Blejka i njegove mistične poetike, spoj melanholije, tragike, večne potrage i nemira na kraju noći. Smeštena između tame Sartrove Mučnine i Kamijevog Stranca, prostirala se mračna Morrisonova vizija sveta, selinovski spleen o propasti kulture i svih pravih vrednosti, okrutna varijacija na temu savremene civilizacije u kojoj ljudi ludački teže ka samouništenju, pritom neobjašnjivo uživajući sa žarom. Bio je to morrisonovski esej o oćaju i duhovnoj bedi savremenog sveta, bošovske slike iz teatra okrutnosti. Iza zvučne kulise The Doorsa prostiralo se široko polje nedosanjane poezije i njene opasne vatre koja sagoreva i najjače, one koji putuju na kraj noći. Nakon što je izjavio da život boli mnogo više od smrti Jim Morrison je krenuo putem vlastite beskrajne poetske noći, putem bez povratka kojim idu samo oni najhrabriji koji iskreno veruju ili ginu, ne štedeći se nikad. Prizvuk očaja lagane kapitulacije je tu – Jim samo konstatuje neminovnost kraja, neprilagođenost svakog istinskog buntovnika isuviše senzitivnog za ovaj svet. Slatke radosti ostaju sa gomilom, daleko iza njega. Njegov krst sasvim je drugačije namene i težine, pretežak za većinu. Bližio se kraj smehu i finim lažima, noći u kojoj je morao probati smrt.

Nisu svi rođeni za slatke radosti,

neki su rođeni za beskrajne noći, za kraj noći...

Neka neodređena jeza, tama i nemir sve vreme provejavaju između redova i tonova. I kako su klasični uticaj Kurta Weilla i Bertolda Brechta dali neviđenu, čudesnu kabaretsku notu predivnoj Alabama song, odvodeći nas pozorišnom atmosferom u središte poetskog sveta Morrisona, modernog trubadura, tako je End of the night, nastala pod snažnim uticajem još jednog otpadnika, francuskog knjževnika Luja Ferdinanda Selina i njegovog kultnog romana Putovanje na kraj noći – sumornog i nihilističnog viđenja sumraka savremene civilizacije, sartrovske mučnine koja se zgražava nad prazninom modernog sveta i krahom svih pravih vrednosti, svojom tamom oslikala ničeansku, mračnu putanju morisonovske autodestruktivne putanje koja će se okončati u tragici i tajni jedne julske, pariske noći, Leta gospodnjeg 1971..

Nakon Take it as it comes, zloslutni zvuk gitare uvodi album poslednjom pesmom u mračno, apokaliptično, edipovsko, jedanaest minuta dugo putovanje, unutrašnji svet Morrisona Jima.

Poema The End je na neki način predstavljala edipovsku psiho-dramu, obračun sa onima koji su Morrisona stvorili - njegovim roditeljima, i jedinim pravim prijateljem, tj. sa njim samim - Jimom Morrisonom. Savršena psihološka autobiografija u stihu (snimljena u potpunoj tami i kliničkoj tišini studija, uz jedinu svetlost koju su činile upaljene sveće kraj samog Morrisona, naglašavajući dramatiku apokaliptične teme) i neprijatno iskrena melodrama dovodi nas do suštine Morrisonovog bunta s razlogom – Ubij oca, pojebi majku!. Podsvesna želja za uništenjem onih koji su mu dali život značila je potrebu za odbacivanjem svih nametnutih zakona (od državnih do verskih) i brutalno iskrenu potrebu za nesputanošću, bezgraničnošću i slobodom življenja i stvaranja.

Mračna Morrisonova priča o smrti, konačnom čovekovom kraju kao jedinom istinskom prijatelju, ogoljena simbolistička poema u ovitku Edipalnog kompleksa i bošovskih zastrašujućih slika Morisonovih psiholoških razdirućih kompleksa i košmara, demona koji ga nikad nisu napustili ostavljajući ga utamničenog na graničnim egzistencijalnim područjima kao stranca, usamljenika rođenog za beskrajne noći, snimljena je u prostoriji sa potpuno ugašenim svetlima uz treperenje sveća koje su gorele kraj samog Morrisona, kraj njegove tame koja ga je duboko prožimala i razdirala, transponujući se u besmrtnost stihova jedinstvenog poete.

Sitar u pozadini neprestano ponavlja nekakvu mantru i vuče nas u dubinu podsvesnog, nečega opasnog, apokaliptičnog i ugrožavajućeg, u ono jungovsko podsevseno ali i nešto jako lično, morisonovsko. Ono što pravi teskobu i težinu u pozadini teksta je činjenica da opasnost ne dolazi spolja, opasnost je unutar kuće. Taj neko ide od vrata do vrata i čini jezivo delo. Snimanje matrice za finalnu verziju, (sa tekstom Majko želim da te j...m) bilo je tegobno, sa mnogo ponavljanja. Morrison to nije mogao da uradi bez dobre količine alkohola. Iste noći, u stanju regresije izazivanog pijanstvom vratio se u studio i demolirao ga protivpožarnom penom. Očigledno mu nije bilo lako da izrazi nešto što je ne priča o Edipu, kako neki vide, već o opasnosti koja dolazi iznutra, od onih koji su bliski. Istu vrstu psihološkog nemira i mraka imate i u pesmi Riders on the Storm: ako pustite tog čoveka unutra, cela porodica će stradati. Objašnjavajući priču o kraju, tj. smrti kao jedinom prijatelju, Morrison je govorio sledeće :

Ljudi se smrti plaše više nego bola. To je čudno. Život mnogo više boli od smrti. U trenutku umiranja bol nestaje. I to bih nazvao – prijateljskim.

Nakon poeme The End i prvog albuma the Doors nastao je trenutak tišine. A onda, nakon svega, nešto novo ušlo je u kosmičku prostoriju besmrtnih i pružilo lepotu pročišćenih vrata percepcije gde se sve ukazalo tako nevinim i lepim poput Morrisonove poezije i dečije duše, indijanskog sveta neisprljanog pohlepom i zlom.

By Dragan Uzelac