JAMES JOYCE – FINNEGANS WAKE (1939)

 

JAMES JOYCE – FINNEGANS WAKE (1939)

Shadows by the film folk. Masses by the good people. Promptings by Elanio Vitale. Longshots, upcloses, outblacks and stagetolets by Hexenschuss, Coachmaher, Incubone and Rocknarrag. Creations tastefully designed by Madame Berthe Delamode. Dances arranged by Harley Quinn and Coollimbeina. Jests, jokes, jigs and jorums for the Wake lent from the properties of the late cemented Mr T. M. Finnegan R.I.C. Lipmasks and hairwigs by Ouida Nooikke. Limes and Floods by Crooker and Toll. Kopay pibe by Kappa Pedersen. Hoed Pine hat with twentyfour ventholes by Morgen. Bosse and stringbag from Heteroclitheroe’s Endsodds and All Ladies’ Presents. Tree taken for grafted. Rock rent. Phenecian blends and Sourdanian doofpoosts by Shauvesourishe and Wohntbedarft.

     Ekspanzivna snaga intelekta modernističkog irskog pisca Džejmsa Džojsa bila je začuđujuća. Bivši student prestižnog irskog Trinity koledža u Dablinu, pisac slavnog romana Ulysses (1922.) koji će promeniti tok savreme književnosti bio je više no osobena, jedinstvena pojava unutar modernističkog sveta umetnosti i književnosti prve polovine 20. veka, književnik koji je svojim delima radikalno menjao tokove savremenog romana rastačući njegovu dotadašnju strukturu svojim eksperimentalnim, pre svega jezičkim inovacijama i književnom tehnikom tzv. struje toka svesti.  Vladao je savršeno raznim naučnim sistemima i načinima mišljenja kao i umetničkim izrazom, svim jezičkim i kompozitorskim formama. Sve to sveobuhvatno znanje i delo Džojs izrađuje energijom kojoj nema premca, da bi načinjeno uništio i spalio – uživajući. Nakon objavljivanja Uliksa 1922., i nakon mukotrpnog sudskog procesa koji je vođen u Americi do konačnog objavljivanja romana u toj zemlji, Džojs, iako poznat, priznat i napokon slavan u celom svetu, još se više zatvara u izolaciju i postaje odbojniji prema svemu. Dugotrajna iscrpljujuća borba za afirmaciju, nevolje pod kojima je stvarao, cenzure, izgnanstvo, bolest, porodični problemi(pre svega sa bolesnom ćerkom) i neprestano siromaštvo učinili su ga krajnje nepoverljivim i okrenutim isključivo ka sebi i svom radu. Poluslep i bolestan, okružen nerazumevanjem okoline i svim ostalim nedaćama, samotni irski književni genije ponire narednih sedamnaest godina još dublje u vlastiti svet, bližeći se krajnjim granicama solipsizma.

He vows her to be his own honeylamb, swears they will be papa pals, by Sam, and share good times way down west in a guaranteed happy lovenest when May moon she shines and they twit twinkle all the night, combing the comet’s tail up right and shooting popguns at the stars.

    U tim i takvim okolnostima nastaje poslednje Džojsovo umetničko delo, roman Finnegans wake (1939.). On predstavlja jedinstven fenomen u celokupnoj istoriji svetske književnosti. Nakon što je u svom prvom romanu – Portret umetnika u mladosti (1916.) prikazao razvitak svesti čoveka od detinjstva do rane mladosti, a zatim u Uliksu (1922.) naslikao svest zrelog čoveka i time obuhvatio celokupnu ljudsku ličnost na javi, Džojs u svom završnom epu daje sliku usnulog čoveka, tj. prikazuje nam tok njegove potsvesti.

Of the dark past
A child is born;
With joy and grief
My heart is torn.

Calm in his cradle
The living lies.
May love and mercy
Unclose his eyes!

Young life is breathed
On the glass;
The world that was not
Comes to pass.

A child is sleeping:
An old man gone.
O, father forsaken,
Forgive your son!

  Pošto je u Uliksu iscrpeo sve mogućnosti tehnike toka svesti, Džojs je Fineganovim bdenjem krenuo u eksperiment koji bi se mogao nazvati istraživanjem toka podsvesti. Dablinski dan i noć iz Uliksa, kao vremenski okvir romana, smenilo je ovde dablinsko gluvo doba noći. Kroz snove i somnambulna razmišlјanja gospodina Irvikera, u virtuoznom balansiranju po tankoj liniji između jave i sna, kao vodeni žig koji u ovo anarhično delo unosi toliko potrebno jedinstvo, probijaju se fundamentalne opsesije njegove podsvesti. Po Džojsu, nesumnjivo, tamnom stranom čovekove svesti gospodari nagon; lajtmotiv haotičnog putovanja kroz svest gospodina Irvikera predstavlјa njegov višesmislen, nagonski odnos prema ženi i kćeri. Čitanje ovog romana zapravo je odgonetanje: neologizmi, razbijena sintaksa, fragmentarnost i prebogata asocijativnost čine Fineganovo bdenje delom koje za prosečnog čitaoca predstavlјa nesavladiv lavirint. Knjiga se završava nedovršenom rečenicom – naizgled nedovršenom, pošto njen završetak pronalazimo u prvoj rečenici romana. Time Fineganovo bdenje opisuje pun krug, kao delo koje se uliva samo u sebe. Bez pravog početka, ali i bez kraja, to delo još uvek čeka svoje prave čitaoce.

I hear an army charging upon the land,
And the thunder of horses plunging, foam about their knees:
Arrogant, in black armour, behind them stand,
Disdaining the reins, with fluttering whips, the charioteers.

They cry unto the night their battle-name:
I moan in sleep when I hear afar their whirling laughter.
They cleave the gloom of dreams, a blinding flame,
Clanging, clanging upon the heart as upon an anvil.

They come shaking in triumph their long, green hair:
They come out of the sea and run shouting by the shore.
My heart, have you no wisdom thus to despair?
My love, my love, my love, why have you left me alone?

   Ako je Ulysses bio knjiga dana, onda je Finnegans Wake knjiga noći. Jedan od načina pristupa tekstu je da ga smatrate snom. Naracija deluje poput sna: puna je izobličenja, fragmentacije i iznenadnih i neobjašnjivih pomaka u priči. Ako pokušate razumeti ili protumačiti pojedinosti, tekst je takođe poput sna jer je gotovo svaki detalj preodređen - to jest, svaki se može objasniti na više načina. Joyce je tvrdio da prezire Freuda, ali dve odrednice snova za koje je Freud smatrao da su najvažnije deluju u tekstu Finnegans Wakea: kondenzacija i pomak. Za psihologe kondenzacija je proces kojim se jedan simbol ili reč povezuje s emocionalnim sadržajem grupe ideja, osećanja, sećanja ili impulsa (drugim rečima, jedan detalj, mnoge asocijacije), a pomak je obrambeni mehanizam u kojem postoji nesvesni pomak emocija, afekata ili želja s izvornog objekta na prihvatljiviju ili neposrednu zamenu (to jest, svaki detalj može biti zamena za nešto drugo). Ali, ako je Finnegans Wake san, to je san bez sanjara. Ili bolje rečeno, budući da tekst nikada ne izlazi iz sna, nemamo pojma ko je sanjar. Ako nikada nismo izvan sna, nije moguće povezati detalje iz snova sa bilo čim stvarnim u svesnom životu osobe, kao što to činite kada pokušavate protumačiti vlastite snove. U Finnegans wake, celo vreme ostajemo unutar sna, što znači da ostajemo u potpunosti unutar logike sna, bez ikakvog pribegavanja vanjskom referentnom okviru. Na primer, možemo videti znakove krivice, ali nemamo pojma zbog čega se sanjar može osećati krivim ili imaju li ta osećanja bilo kakvu vezu sa svime što je sanjar mogao učiniti u svom (verojatno svom) budnom životu. Na način na koji Homerova Odiseja stoji iza Ulyssesa, postoji i knjiga iza Finnegans Wakea. Ali to je više filozofsko delo nego književnost: Scienza Nuova Giambattiste Vicoa ili Nova nauka.

I will write down all your names in my gold pen and ink. Everyday, precious, while m’m’ry’s leaves are falling deeply on my Jungfraud’s Messongebook I will dream telepath posts dulcets on this isinglass stream.

     Osnovna tema Fineganovog bdenja je čovekova smrt i uskrsnuće. Posluživši se teorijom o kružnom toku istorije, italijanskog mislioca Giambattista Vica, Džojs deli roman na četiri poglavlja – teokratija, aristokratija, demokratija i haos, predočavajući nam san čoveka i san sveta. Vico tvrdi da je povest ciklična i da se svaki ciklus sastoji od tri različita doba - doba bogova, doba heroja i doba ljudi - nakon čega sledi kratko prelazno doba, ricorso , koje takođe pokreće sledeći ciklus. Joyce je zauzeo stav s kojim je već radio u Ulyssesu, da su Homerovi likovi veći od života mogli pronaći ekvivalente u običnom Dublinu iz 1904., i to proširili do te mere da se svi uzrasti, te ljudi i likovi u njima, mogu posmatrati kao odraz jedni drugih. Uzorci postoje, ali za Joyce, sledeći Vica, uvek spadaju u ovu četverodelnu cikličnu strukturu. Ovo je duboko komično gledište, jer iako će svi sretni trenuci ili godine na kraju postati tužni ili tragični, vredi i obrnuto: svi koji su na visini na kraju će pasti, ali će svi koji su pali na kraju takođe ustati... Vicova teorija stoji iza strukture Finnegans Wakea u smislu i njezine pripovesti, u meri u kojoj postoji, i podela poglavlja. Kao Uliks, Fineganovo bdenje   ima poglavlja koja su označena prelomima stranica i praznim prostorom, ali koja nemaju imena ili brojeve.

Have you heard of one Humpty Dumpty
How he fell with a roll and a rumble
And curled up like Lord Olofa Crumple
By the butt of the Magazine Wall,
(Chorus) Of the Magazine Wall,
Hump, helmet and all?

He was one time our King of the Castle
Now he's kicked about like a rotten old parsnip.
And from Green street he'll be sent by order of His Worship
To the penal jail of Mountjoy
(Chorus) To the jail of Mountjoy!
Jail him and joy.

He was fafafather of all schemes for to bother us
Slow coaches and immaculate contraceptives for the populace,
Mare's milk for the sick, seven dry Sundays a week,
Openair love and religion's reform,
(Chorus) And religious reform,
Hideous in form.

Arrah, why, says you, couldn't he manage it?
I'll go bail, my fine dairyman darling,
Like the bumping bull of the Cassidys
All your butter is in your horns.
(Chorus) His butter is in his horns.
Butter his horns!

(Repeat) Hurrah there, Hosty, frosty Hosty, change that shirt
on ye,
Rhyme the rann, the king of all ranns!


Balbaccio, balbuccio!

We had chaw chaw chops, chairs, chewing gum, the chicken-pox
and china chambers
Universally provided by this soffsoaping salesman.
Small wonder He'll Cheat E'erawan our local lads nicknamed him.
When Chimpden first took the floor
(Chorus) With his bucketshop store
Down Bargainweg, Lower.

So snug he was in his hotel premises sumptuous
But soon we'll bonfire all his trash, tricks and trumpery
And 'tis short till sheriff Clancy'll be winding up his unlimited
company
With the bailiff's bom at the door,
(Chorus) Bimbam at the door.
Then he'll bum no more.

Sweet bad luck on the waves washed to our island
The hooker of that hammerfast viking
And Gall's curse on the day when Eblana bay
Saw his black and tan man-o'-war.
(Chorus) Saw his man-o'-war
On the harbour bar.

Where from? roars Poolbeg. Cookingha'pence, he bawls
Donnez-moi scampitle, wick an wipin'fampiny
Fingal Mac Oscar Onesine Bargearse Boniface
Thok's min gammelhole Norveegickers moniker
Og as ay are at gammelhore Norveegickers cod.
(Chorus) A Norwegian camel old cod.
He is, begod.


Lift it, Hosty, lift it, ye devil, ye! up with the rann,
the rhyming rann!

It was during some fresh water garden pumping
Or, according to the Nursing Mirror, while admiring the monkeys
That our heavyweight heathen Humpharey
Made bold a maid to woo
(Chorus) Woohoo, what'll she doo!
The general lost her maidenloo!

He ought to blush for himself, the old hayheaded philosopher,
For to go and shove himself that way on top of her.
Begob, he's the crux of the catalogue
Of our antediluvial zoo,
(Chorus) Messrs Billing and Coo.
Noah's larks, good as noo.

He was joulting by Wellinton's monument
Our rotorious hippopopotamuns
When some bugger let down the backtrap of the omnibus
And he caught his death of fusiliers,
(Chorus) With his rent in his rears.
Give him six years.

'Tis sore pity for his innocent poor children
But look out for his missus legitimate!
When that frew gets a grip of old Earwicker
Won't there be earwigs on the green?
(Chorus) Big earwigs on the green,
The largest ever you seen.

Suffoclose! Shikespower! Seudodanto! Anonymoses!

Then we'll have a free trade Gael's band and mass meeting
For to sod him the brave son of Scandiknavery.
And we'll bury him down in Oxmanstown
Along with the devil and the Danes,
(Chorus) With the deaf and dumb Danes,
And all their remains.

And not all the king's men nor his horses
Will resurrect his corpus
For there's no true spell in Connacht or hell
(bis) That's able to raise a Cain.

   Fineganovo bdenje je istovremeno slika irske istorije, istorija jedne gostioničarske porodice u Dablinu i simbol opštih međuljudskih odnosa. Roman (uslovno rečeno) je pisan jedinstvenim jezikom sna. Roman je satkan lingvističkim eksperimentima kojima u istoriji književnosti gotovo da nema sličnih, prožet mnoštvom aluzija i asocijacija, gotovo neprevodivom igrom reči. Ono što je tvorilo eksperimentalni Uliks kao roman toka svesti, u Fineganovom bdenju se pretvara u ciklični, nelinearni narativ unutar nadrealnog carstva snova.

Dream. On a nonday I sleep. I dreamt of a somday. On a wonday I shall wake.

     Svet Džojsove proze je, sa stanovišta svesnog subjekta, jedan drugi svet. Teško pojmljiv svet. Osnovno Džojsovo opredeljenje, nedvosmisleno izneto još u Portretu umetnika u mladosti, ovim romanom dovedeno je do ekstrema, do krajnjih granica - korak preko njih. Jasniji nije mogao biti: Neću služiti onome u šta više ne verujem, zvalo se to moj dom, moja otadžbina, ili moja crkva. U celini, čak, zapravo nepojmljiv svet. Ništa nije statično, fiksno. Ništa nije bez zvuka. Situacija je upravo suprotna. Likovi se preklapaju, prožimaju. Zvukovi se mešaju. Različita vremena utapaju se jedno u drugo. Kao čitaoci, svesni smo govorenja, mnoštva govorenja. Ono što nam, međutim, ne biva uvek jasno je ko tu sve, zapravo, govori? Ko se kome obraća? Čije su reči? Kome su upućene?. 

    Neki prijatelj poslao je jednog dana razglednicu Dablinskog zaliva, nad kojim se nadnosi glava How Heada, koju su još Kelti upoređivali sa glavom usnulog čoveka. Roman govori o mislima tog spavača. Spavač proživljava u snu život čovečanstva i čitavu njegovu istoriju, identifikujući se s njegovim junacima. Misli su mu pod uticajem zvezda koje nad njim plove i izražene asocijacijama sna. Spavač se cele noći bori sa osećanjem krivice zbog nekog greha o kojem njegovo budno ja ništa ne zna. U zoru, pošto je savladao sve svoje neprijatelje i poistovetio se sa Finom, slavnim irskim junakom, spavač se budi.

... riverrun, past Eve and Adam’s, from swerve of shore to bend of bay, brings us by a commodius vicus of recirculatio back to Howth Castle and Environs.

A way a lone a last a loved a long the...

   Prethodni odlomak predstavlja početak i kraj ove čarobne, nadrealne džojsovske epopeje, gde se na kraju romana nalazi početak rečenice koja otvara roman – forma je zadovoljena, kružni tok istorije čovečanstva može da se nastavi. Prva i poslednja rečenica date su kao nepotpune. Otvorene. Nezavršenost i otvorenost, za Džojsa je to jedno te isto. Pomenute rečenice, ona prva i ona poslednja, ne samo da su otvorene. Svaka od njih jeste ono što drugoj nedostaje. I tako u krug. Struktura romana je ciklična. Istovremeno u sebe zatvorena, a opet, nekako otvorena. Događa se krug. Potpuni krug koji se izvija u spiralu. I tako, sve je u simbolici i opisano osobenim, višeznačnim jezikom, kojim Džojs, prešavši preko svih normi pravopisa i gramatike, govori nekoliko stvari istovremeno, kujući nove reči i komponujući sintaksičke celine. Reči fermentiraju, cvetaju, bubre, rasprskavaju se. Sintaksa je čudna, izluđujuća. Bizarna. Svedoci smo neprestanog (za čitaoca neretko preplavljujućeg, ponekad doista teško podnošljivog) mešanja različitih jezika, još uvek živih i onih klasičnih, neretko davno zaboravljenih. Mrtvih. Tu su Irski vokali, dečija tepanja, lascivnost, jezik velikih engleskih romantičara, tu je negde i neizbežni Šekspir, pa Grci i Latini, Bliski i Daleki Istok, hiperrealistički oslikan Dablin, crkveni oci, učitelji sholastike, Lojoline Duhovne vežbe, hrišćanska liturgika, paganski obredi i još mnogo toga. Sve je tu – dakle, mnoštvo jezika i govorenja, mnoštvo zvukova, mnoštvo žargona, nebrojane kovanice, neologizmi. Ludosti. Erudicija i komika, ozbiljnost i parodija. Obilje gusto ispisanih redova. Sitna slova. Stotine stranica. Igra…

This treacle Tom to whom reference has been made had been absent from his usual wild and woolly haunts in the land of counties capalleens for some time previous to that (he was, in fact, in the habit of frequenting common lodginghouses where he slept in a nude state, hailfellow with meth, in strange men’s cots) but on racenight, blotto after divers tots of hell fire, red biddy, bull dog, blue ruin and creeping jenny, Eglandine’s choicest herbage, supplied by the Duck and Doggies, the Galopping Primose, Brigid Brewster’s, the Cock, the Postboy’s Horn, the Little Old Man’s and All Swell That Aimswell, the Cup and the Stirrup, he sought his wellwarmed leababobed in a housingroom Abide With Oneanother at Block W. W., (why didn’t he back it?) Pump Court, The Liberties, and, what with moltapuke on voltapuke, resnored alcoh alcoho alcoherently to the burden of I come, my horse delayed, nom num, the substance of the tale of the evangelical bussybozzy and the rusinurbean (the ‘girls’ he would keep calling them for the collarette and skirt, the sunbonnet and carnation) in parts (it seemed he was before the eyots of martas or otherwales the thirds of fossilyears, he having beham with katya when lavinias had her mens lease to sea in a psumpship doodly show whereat he was looking for fight niggers with whilde roarses) oft in the chilly night (the metagonistic! the epickthalamorous!) during uneasy slumber in their hearings of a small and stonybroke cashdraper’s executive, Peter Cloran (discharged), O’Mara, an exprivate secretary of no fixed abode (locally known as Mildew Lisa), who had passed several nights, funnish enough, in a doorway under the blankets of homelessness on the bunk of iceland, pillowed upon the stone of destiny colder than man’s knee or woman’s breast, and Hosty (no slouch of a name), an illstarred beachbusker, who, sans rootie and sans scrapie, suspicioning as how he was setting on a twoodstool on the verge of selfabyss, most starved, with melancholia over everything in general, (night birman, you served him with natigal’s nano!) had been towhead tossing on his shakedown, devising ways and manners of means, of what he loved to ifidalicence somehow or other in the nation getting a hold of some chap’s parabellum in the hope of taking a wing sociable and lighting upon a sidewheel dive somewhere off the Dullkey Downlairy and Bleakrooky tramaline where he could throw true and go and blow the sibicidal napper off himself for two bits to boldywell baltitude in the peace and quitybus of a one sure shot bottle, he after having being trying all he knew with the lady’s help of Madam Gristle for upwards of eighteen calanders to get out of Sir Patrick Dun’s, through Sir Humphrey Jervis’s and into the Saint Kevin’s bed in the Adelaide’s hosspittles (from these incurable welleslays among those uncarable wellasdays through Sant Iago by his cocklehat, good Lazar, deliver us!) without after having been able to jerrywangle it anysides.

   Reč je dekomponovana. Dekompoziciju reči prati dekompozicija priča. Priča kolektivnih i individualnih. Svačijih i samo nečijih. Intimnih i javnih. Dekomponovana je istorija, mitska povest zapadnog čoveka. Paralelno sa tim, dekomponovana je ličnost, konkretni subjektivitet. Njegov identitet, identitet čoveka, živog čoveka, identitet junaka velikih priča. Neprestana izmena realnog i irealnog progovara u kompleksnoj verbalnoj simbolici koja se pretapa u muzičku strukturu. Na prvi pogled, postoji samo ritam. Tok. Muzika. Neka čudna muzika. Atonalna muzika. Gotovo slep, pred sam kraj života, Džojs stvara prozu koja se sve više oslanja na slušne efektne, gotovo neku vrstu muzičke forme unutar koje se reči pretapaju u zvukove i melodiju. Finnegans Wake gleda unutra. Uvlači nas (negde) unutra. Reči su glavne. Glavne su čak i onda kada (upravo pomoću njih) Džojs govori o mirisima i ukusima. Važan je ton, kolorit zvuka. Zapis. Značenje je u drugom planu. Opisujući tok čovekove potsvesti, roman se pretvara u nepreglednu panoramu reči, sačinjenu od šezdesetak svetskih jezika.

Wold Forrester Farley who, in deesperation of deispiration at the diasporation of his diesparation, was found of the round of the sound of the lound of the Lukkedoerendunandurraskewdyloshoofermoyportertooryzooysphalnabortansporthaokansalkrroidverjkapakkapuk.

   Avangardno Džojsovo remek delo se pretapa u čudesnu prozu usmerenu na slušne efekte, muzikalnost reči, njihova čudesna sazvučja ili snoliku atonalnost, zanemarujući logiku i vizuelnu stranu sveta. Tamo gde je nekad u klasičnoj književnosti bio čovek, smrtnik, tamo gde je bila banalnost svakodnevice, tu je sada džojsovski roman – Uliks, ili Finnegans Wake. Dakle, neki novi svet. Svet ili svetovi. Nova stvarnost. Biografija pisca više nije bitna. Istorija postaje paraistorija. Tekst je prevazišao samog autora. Samim tim, nemoguće ga je tumačiti referencama na autorovu biografiju. Tekst živi za sebe, u skladu sa sopstvenim zakonitostima. Živi i ne haje za zakone našeg sveta. Sveta u kojem je čak i sam njegov autor živeo. Isključivo je tada (u tekstu, u svetu literature, u svetu sna) moguće, kako uostalom i piše u Uliksu, algebarski dokazati da je Hamletov unuk Šekspirov deda, a da je on sam (Hamlet) duh vlastitog oca.  Bio je to neviđen džojsovski uzlet u svetu književnosti u onostrano i nadrealno, početak ili kraj neke nove umetničke vizije, neke nove, džojsovske nadrealne stvarnosti. Bila je to jedna od najuzbudljivijih jezičkih avantura, od Homera do današnjih dana.

Lisa O’Deavis and Roche Mongan (who had so much incommon, epipsychidically; if the phrase be permitted hostis et odor insuper petroperfractus) as an understood thing slept their sleep of the swimborne in the one sweet undulant mother of tumblerbunks with Hosty just how the shavers in the shaw the yokels in the yoats or, well, the wasters in the wilde, and the bustling tweeny-dawn-of-all-works (meed of anthems here we pant!) had not been many jiffies furbishing potlids, doorbrasses, scholars’ applecheeks and linkboy’s metals when, ashhopperminded like no fella he go make bakenbeggfuss longa white man, the rejuvenated busker (for after a goodnight’s rave and rumble and a shinkhams topmorning with his coexes he was not the same man) and his broadawake bedroom suite (our boys, as our Byron called them) were up and ashuffle from the hogshome they lovenaned The Barrel, cross Ebblinn’s chilled hamlet (thrie routes and restings on their then superficies curiously correspondant with those linea and puncta where our tubenny habenny metro maniplumbs below the oberflake underrails and stations at this time of riding) to the thrummings of a crewth fiddle which, cremoaning and cronauning, levey grevey, witty and wevey, appy, leppy and playable, caressed the ears of the subjects of King Saint Finnerty the Festive who, in brick homes of their own and in their flavory fraiseberry beds, heeding hardly cry of honeyman, soed lavender or foyneboyne salmon alive, with their priggish mouths all open for the larger appraisiation of this longawaited Messiagh of roaratorios, were only halfpast atsweeep and after a brisk pause at a pawnbroking establishment for the prothetic purpose of redeeming the songster’s truly admirable false teeth and a prolonged visit to a house of call at Cujas Place, fizz, the Old Sots’ Hole in the parish of Saint Cecilt within the liberty of Ceolmore not a thousand or one national leagues, that was, by Griffith’s valuation, from the sit of the statue of Primewer Glasstone setting a match to the march of a maker (last of the stewards peut-être), where, the tale rambles along, the trio of whackfolthediddlers was joined by a further - intentions - apply - tomorrow casual and a decent sort of the hadbeen variety who had just been touching the weekly insult, phewit, and all figblabbers (who saith of noun?) had stimulants in the shape of gee and gees stood by the damn decent sort after which stag luncheon and a few ones more just to celebrate yesterday, flushed with their firestufffostered friendship, the rascals out of the licensed premises, (Browne’s first, the small p.s. ex-ex-executive capahand in their sad rear like a lady’s postscript: I want money. Pleasend), wiping their laughleaking lipes on their sleeves, how the bouckaleens shout their roscan generally (seiin fion, seinn fion’s araun.) and the rhymers’ world was with reason the richer for a wouldbe ballad, to the balledder of which the world of cumannity singing owes a tribute for having placed on the planet’s melomap his lay of the vilest bogeyer but most attractionable avatar the world has ever had to explain for.

   Pun krug Fineganovog bdenja najavio je zaokruženje čitavog Džojsovog opusa, a nažalost, pokazalo se, i njegovog životnog puta. Zbog sve ozbilјnije narušenog zdravlјa – postao je gotovo potpuno slep – a možda i zbog svesti o tome da je sve svoje snage gotovo dve decenije poklanjao delu u kome je prepoznao spomenik svog veličanstvenog poraza, delu čiji pravi učinak neće moći da provere ni njegovi potomci, Džojs ubrzo po objavlјivanju Fineganovog bdenja, 1939. godine, prestaje da piše. Rastanak sa onim što je za njega predstavlјalo osnovni smisao živlјenja bio je početak kraja. Pred njim je bila još samo konačna egzekucija, a Džojs je poslednje dve godine života, uz obilatu pomoć alkohola, proživeo kao da je bio rešen da ubrza njen dolazak. Trinaestog januara 1941. godine, glavni grad Švajcarske postao je poslednja stanica na gotovo četiri decenije dugom putovanju Dedalusovog, ali i Odisejevog dvojnika, koji je svuda po svetu nosio sa sobom dah i duh Dablina, na nepcima ukus ginisovog piva, a u ušima krike galebova nad mutnim vodama Lifija.

Thou leanest to the shell of night,
Dear lady, a divining ear.
In that soft choiring of delight
What sound hath made thy heart to fear?
Seemed it of rivers rushing forth
From the grey deserts of the north?

That mood of thine
Is his, if thou but scan it well,
Who a mad tale bequeaths to us
At ghosting hour conjurable
And all for some strange name he read
In Purchas or in Holinshed.

    Nema nikakve sumnje da je Džojs, i to ponajviše zahvalјujući Uliksu, jedan od nekoliko najuticajnijih pisaca 20. veka. U poslednjih pedesetak godina, Džojsova dostignuća na planu pripovedne proze postala su za mnoge pisce neka vrsta graničnog područja proznog kazivanja, daleki cilј kome treba težiti u ispitivanju granica vlastitih moći. Nedoumice se, međutim, javlјaju onda kada treba ukazati na konkretne pravce i oblike mnogostrukih Džojsovih uticaja, pošto se oni, upravo zbog svoje raznolikosti, retko opažaju lako i na prvi pogled. Dubina i slojevitost Džojsove proze, kao i nepregledno obilјe u njoj korišćenih književnih stilova i pripovedačkih postupaka, pretvaraju Džojsov po broju stranica i ne tako veliki opus u kolosalnu građevinu koju je nemoguće obuhvatiti jednim pogledom. U njenim nebrojenim odajama i lavirintima kriju se ne samo neiscrpna, nego i s vremenom sve bogatija izvorišta nadahnuća i podsticaja za stvaraoce, izučavaoce i čitaoce. Počev od Virdžinije Vulf, koja je uprkos zgražanju nad primitivnošću i prostotom Uliksa, svoj možda najbolјi roman, delo pod naslovom Gospođa Dalovej (1925), napisala nakon vrlo pažlјivog izučavanja hronološke strukture Džojsove skaredne knjige, preko Foknerovog istraživanja ponora lјudske svesti u romanu Buka i bes (1929) i Nabokovlјevog otvorenog pominjanja uzora u poigravanju s džojsovskim postupkom sinhronizacije u Bledoj vatri (1962), pa do najznačajnijih pisaca osamdesetih i devedesetih godina dvadesetog veka, mali je broj onih koji Džejmsa Džojsa neće spomenuti kao velikog, nezaobilaznog učitelјa.

O Sweetheart, hear you
Your lover's tale;
A man shall have sorrow
When friends him fail.

For he shall know then
Friends be untrue
And a little ashes
Their words come to.

But one unto him
Will softly move
And softly woo him
In ways of love.

His hand is under
Her smooth round breast;
So he who has sorrow
Shall have rest.

    Što se profesionalnih tumača književnosti tiče, pokazala se sasvim tačnom, možda i preko očekivanja, Džojsova izjava da je u Uliksu ostavio toliko tajni i zagonetaka da će profesori vekovima moći da se zanimaju raspravlјanjem o tome šta sam to hteo da kažem, a to je jedini način da čovek sebi obezbedi besmrtnost. Džojsova besmrtnost sasvim je nesporna, ali je nesporno i to da zbog fame o nerazumlјivosti i preteranoj zahtevnosti Uliksa mnogi čitaoci i dan-danas stožernom delu Džojsovog opusa pristupaju ili bojažlјivo ili s izvesnom podozrivošću, kao knjizi koja je i napisana za profesore i književnike, i koja kao takva običnom čitaocu može doneti samo frustracije. Time se ovom romanu još uvek čini velika nepravda; jer, Uliks je, pored ostalog, i jedna od najzabavnijih knjiga ikad napisanih, prebogato umetničko delo u kome će svaki čitalac koji mu pristupi bez predrasuda pronaći sve ono od čega je po pravilu sazdana istinska umetnost: smeh i suze, lјubav i smrt, život.

 

By Dragan Uzelac