.jpg)
BILLIE HOLIDAY: Angel of Harlem sings jazz
Jedna od najsenzibilnijih duša i tragičnih junakinja džeza – Billie Holiday (pravim imenom Eleanora Fagan), rođena 7. aprila 1915., besmrtna Lejdi Dej, Anđeo Harlema i Čudesno voće džeza, obojila je svojim jedinstvenim glasom, dušom, senzibilitetom, harizmom i tragikom deo istorije moderne muzike.
... Death is no dream, for in death i’m caressin’ you
with the last breath of my soul, i’ll be blessin’ you
gloomy sunday.
Dreaming, i was only dreaming
i wake and i find you asleep in the deep of my heart here
darling i hope that my dream never haunted you
my heart is tellin’ you
how much i wanted you
gloomy sunday...
Imala je užasno bolno i teško detinjstvo ( bila je dete rano razvedenih roditelja sa socijalnog dna Amerike). Detinjstvo bez radosti i u besparici opisivala je na sledeći način: Nisam imala priliku da se igram sa lutkama kao ostale devojčice, već sam sa šest godina počela da radim. Užas bede samo je pojačan kada je silovana kao desetogodišnja devojčica, što će ostaviti trajnu traumu i posledice na njen budući život, pre svega odnos prema muškarcima i braku. Nakon kakvog-takvog školovanja u katoličkoj školi, vraća se 1928. u Njujork, gde živi sa majkom. Ali... Zla sudbina je htela da još jednom bude silovana – njen potonji bluz, tama, tragika, alkoholizam, prostitucija i narkomanija samo su posledica svega lošeg što je obeležilo život njene senzibilne umetničke duše i srce žene koja beznadežno traži iskrenu ljubav i pati. U jednoj od javnih kuća u kojoj je bila prisiljena da živi i radi prvi put je videla gramofon (dragocenu retkost u to doba), čula bluz i džez melodije legendarne Besi Smith i zaljubila se u muziku otvorivši svoju senzibilnu dušu svetu i poklonivši mu sve svoje umetničke, bolne, elegične i setne tonove i darove. Bili Holidej kreće u život radeći niz teških i ponižavajućih poslova – totalna besparica vremenom je naterala da počne pevati po nižerazrednim klubovima crnog Harlema - za bedni bakšiš. Zanimljiva je i njena priča o početku muzičke karijere, o večeri kada je lutala mračnim ulicama, očajna i u besparici, ušla u lokal Poda Džerija i zamolila gazdu za audiciju.
Ponavljala sam jedina dva plesna koraka koja sam znala. Pijanista me je gledao sažaljivo, hteli su da me izbace napolje, a ja sam preklinjala da mi daju bilo kakav posao. Čovek koji je svirao klavir konačno se smilovao i upitao me da li umem da pevam – pričala je Bili koja je otkrila da je tako zapravo počela njena muzička karijera.
Tek zahvaljujući lovcu na talente – Džonu Hemondu ona snima svoje prve ploče i 1935. godine se probija pesmama What a little moonlight can do i Miss Brown to you. Bila je prva crna pevačica koja se priključila belačkom orkestru, grupi legendarnog Artija Šoa. Rasistički ispadi i otvorena mržnja prema njoj oterali su je u solističke vode – njen odgovor na brutalnu netrpeljivost bio je taj da je u svoj solo repertoar uvrstila besmrtnu numeru Strange fruit (pesmu je napisao židovski komunistički učitelj i aktivista za građanska prava iz Bronxa Abel Meeropol), pesmu o rasizmu i linčovanju crnaca na američkom jugu (potaknut jezivom slikom obešenih crnih ljudi, negde u Indijani). U martu 1939. godine, 23-godišnja Billie Holiday prišla je mikrofonu u West Cafe's Cafe Society u New Yorku kako bi otpevala svoju posljednju pesmu večeri. Na njezin zahtev, konobari su prestali posluživati i prostorija je postala potpuno crna, osim reflektora na njezinu licu. A onda je zapevala, nežno svojim sirovim i osećajnim glasom: Južno drveće donosi neobičan plod, Krv na lišću i krv u korenu, Crno telo koje se ljulja na južnom povetarcu, Čudno voće koje visi s topola... Kad je Billie Holiday završila, reflektori su se isključili. Kad su se svetla ponovno upalila, pozornica je bila prazna. Otišla je. I na njezin zahtev, nije bilo bisa. Tako je Holiday izvela Čudno voće, koje će odlučno pevati sledećih 20 godina do svoje prerane smrti u 44. godini. Pesma je postala hit 1939. godine (posvećena njenom rano preminulom ocu koji nije mogao da se leči od kancera kao i svi drugi ljudi, u bolnici, jer je bio crni čovek), ali je doživela i zabrane na mnogim radio stanicama ... Mnogi su tu pesmu smatrali početkom pokreta i borbe američkih crnaca za vlastita građanska prava. Uz pesmu Lover man (1944.), specijalno napisanu za nju (koja je govorila o usamljenoj, nesrećnoj ženi u potrazi za pravim čovekom), uspela je u saradnji sa muzičkom kompanijom Decca records da postigne ogroman uspeh, vine se u orbitu slavnih umetnica džeza, a vremenom ostvari saradnju i sa tako slavnim džez umetnicima tog vremena poput Kaunta Bejzija, Luisa Armstronga ili Djuka Elingtona.
Bili Holidej narednih godina potpisuje ugovor sa prestižnom američkom izdavačkom kućom Columbia records i snima niz besmrtnih standarda: Billie’s blues, Tell me more, Everything happens for the best, Our love is different i Long gone blues. U to vreme počinje da živi sa legendarnim saksofonistom Lesterom Jangom – koji joj daje umetničko ime Lejdi Dej (Lady Day). Usledile su antologijske Bili Holidej teme – God bless the child i Strange fruit.
... Southern trees bear strange fruit
blood on the leaves and blood on the root
black bodies swinging in the southern breeze
strange fruit hanging from the poplar trees.
Pastoral scene of the gallant south
the bulging eyes and the twisted mouth
scent of magnolias, sweet and fresh
then the sudden smell of burning flesh...
Here is fruit for the crows to pluck
for the rain to gather, for the wind to suck
for the sun to rot, for the trees to drop
here is a strange and better crop ...
Godine 1944. potpisuje novi diskografski ugovor, ovaj put sa kompanijom Decca records i snima već pomenutu, jezivo iskrenu i bolnu pesmu Lover man. Godine 1947. snima film New Orleans u kojem se rame uz rame pojavljuje sa legendom – Luj Armstrongom. Na žalost, nakon muzičkog i životnog uspona iz bede , usledilo je novo zatamnjenje u vidu hapšenja zbog posedovanja narkotika – Lejdi Dej dospeva u zatvor. Izlazi naredne godine, ali se problemi sa drogom, alkoholom, neuspelim brakovima i ostalim ljubavnim pokušajima nastavljaju, odvodeći je sve dublje ka samom srcu tame... Sve to narušava i njeno krho zdravlje, a božanski, retko emotivni anđeoski i setni glas Harlema postaje sve grublji.
Jezivo emotivna i nesretna džez duša, kao jedna od nebrojenih ovisnika o drogi i alkoholu (posledicama zlog sveta, kao glavnog uzroka), ostala je vanvremenski talenat, nikad iskorišćen do kraja. Njeni problemi sa drogom samo su se nastavljali, zdravlje joj se znatno pogoršalo, što je uticalo i na njen glas koji je postajao sve grublji. Naime, kada je počela da se bavi muzikom, kritičari su njen vokal opisivali kao poletan i dečiji. Ali nakon godina autodestrukcije i godina teškog života ostale su posledice - na kasnijim snimcima njen glas postao je hrapav i napukao, ali je i dalje svojim emotivnim interpretacijama oduševljavala slušaoce. Ovo se može čuti i na njenim poslednjim snimcima za album Lady in Satin iz 1958. godine. Uronjena u poroke, a potom i odana prostituciji, duboko očajna i rođena pod nesretnim znakom i zvezdom, održala je svoj poslednji javni nastup 25. maja 1959. godine, a nakon koncerta dospeva u bolnicu zbog problema sa jetrom i srcem.
In
my solitude
You haunt me
With dreadful ease
Of days gone by
In my solitude
You taunt me
With memories
That never die
I sit in my chair
And filled with despair
There's no one could be so sad
With gloom everywhere
I sit and I stare
I know that I'll soon go mad
In my solitude
I'm afraid
Dear Lord above
Send back my love
I sit in my chair
And filled with despair
There's no one could be so sad
With gloom everywhere
I sit and I stare
I know that I'll soon go mad
In my solitude
I'm afraid
Dear Lord above
Send me back my love
Billie Holiday je bila istinski divlja, otvorena i snažna žena, koja je ujedno bila i jedna od najvećih pevačica koje su ikad živele. Sve u vezi sa njenom tragičnom sudbinom izgleda još tužnije kada se zna da su njezini poslednji dani bili tako bolni i što je u tako ponižavajućim okolnostima umrla u ranim satima 17. jula 1959. u harlemskoj Metropolitan bolnici. Prethodnih pet nedelja bila je uhapšena u svom bolničkom krevetu. Bila je slaba, prekomerne telesne težine, vezana za krevet i pokušavala se boriti protiv problema sa zatajenjem srca i jetre u trenutku kad je policija u drugom delu sobe pronašla malu omotnicu od staniola koja je sadržavala heroin. Široko se sumnjalo da je droga podmetnuta. Ispitivali su je detektivi za narkotike. Oduzete su joj knjige, cveće, radio i gramofonska ploča. Otisak joj je uzet bez pristanka. Imala je samo 44 godine kad joj je srce izdalo. Umrla je u bolesti i besparici od ciroze jetre.
... Lady sing the blues,
she’s got them sad,
she feels so sad.
And wants the world to know,
just what her blues are all about,
lady sings the blues
she tells her side,
nothing to hide.
Now the world will know,
just what her blues is all about.
The blues ain’t nothin’ like a pain in your heart
when you get a bad start
when you and your man have to part
i ain’t gonna just sit around and cry
i know i won’t die,
i cause i love him.
Lady sings the blues
i’m tellin’ you, she’s got ’em bad,
but now the world will know
she’s never gonna sing them no more...
Ne znam šta ljudi osećaju kada čuju božanstvenu Bili Holidej dok peva Strange fruit, God bless the child, All of me, Fine and mellow, Don’t explain, Lady sings the blues, Gloomy sunday, The Man of love ili standarde poput: Summertime, St. Louis blues i Georgia on my mind, kada se duša susretne sa svom tom senzualnom lepotom obojenom setom koja odvodi čoveka u nezemaljske emotivne dubine i tragiku žene koja tiho jeca u potrazi za toplinom zagrljaja i ljubavlju.
Them that's got shall have
Them that's not shall lose
So the Bible said and it still is news
Mama may have, Papa may have
But God bless the child that's got his own, that's got his own
Yes, the strong gets more
While the weak ones fade
Empty pockets don't ever make the grade
Mama may have, Papa may have
But God bless the child that's got his own, that's got his own
Money, you've got lots of friends
They're crowding around your door
But when you're gone and spending ends
They don't come no more
Rich relations give crust of bread and such
You can help yourself, but don't take too much
Mama may have, Papa may have
But God bless the child that's got his own, that's got his own
Money you've got lots of friends
They're crowding around your door
But when you're gone and spending ends
They don't come no more
Rich relations give crust of bread and such
You can help yourself, but don't take too much
Mama may have, Papa may have
But God bless the child that's got his own, that's got his own
Here just don't worry about nothing cause he's got his own
Yes, he's got his own
Uticaj legendarne Bili Holidej ostao je nemerljiv, a godine 2000. primljena je u Rokenrol kuću slavnih. Pre nego što su droga, alkohol i način života ovisnika opustošili njezin glas i telo, nije bilo pevača koji bi se približio njezinu intenzitetu ili privlačnosti. Jedna od onih na koje je najviše uticala – Dženis Džoplin, njen bluz, tragika, emotivnost i izražajnost, najbolji su plod tog čudesnog voća čija snaga i poruka besmrtno traju u beskraju vremena. A sve što su jedna i druga istinski želele i sve što ih je učinilo tako posebnim i besmrtnim krije se možda u veoma emotivnim, dirljivim rečima Dženis Džoplin i njenom srcu, motivu koji ih je nagnao, sudbinski odredio da budu to što jesu i svoje snažne emocije i besmrtnost duha prenesu kroz jezivo emotivne pesme.
Blues je tako lako napraviti. To je pesma usamljene žene. To je potraga za jednom toplom muškom dušom. Bar ja to tako gledam... to je izvorni blues.
Upravo to – obe su proživele i opevale svoj istinski džez i bluz života usamljene žene nikad dovoljno shvaćene, ostavljene i na kraju odbačene od svih, pre svega licemera koji čine ovaj svet brutalnom dolinom plača, pesmom usamljene žene.
By Dragan Uzelac, novembar 2018.
Nema komentara:
Objavi komentar