DAVID LEAN: LORENS OD ARABIJE (1962.)

 

DAVID LEAN: LORENS OD ARABIJE (1962.)

 

    Remek- delo slavnog britanskog reditelja Davida Leana – Lawrence of Arabia, autobiografska je priča britanskog oficira T.E. Lawrencea i ekranizacija događaja koji se desio u Arabiji za vreme Prvog svetskog rata. Thomas Edward Lawrence je bio britanski diplomata, potpukovnik, pripadnik tajne službe, vojni pilot, arheolog i pisac u čijem se životu kao ključno razdoblje izdvojilo ono tokom Prvog svetskog rata. U to vreme on je kao poručnik britanske vojske bio na službi u Kairu, a premda je bila reč o neposlušnom i svojeglavom oficiru, Lawrence je bio ljubitelj i odličan poznavaoc arapske kulture, zbog čega je poslan u važnu misiju. Njegov je zadatak bio istražiti kakvi su i koliki izgledi arapskog princa Faisala koji je predvodio borbu protiv Turaka, a kao izuzetno sposoban i šarmantan čovek Lawrence će postati i važan učesnik događaja koji će promeniti istoriju. Bila je to sjajna priča koja je potaknula maestralnog Leana na filmsko remek-delo epskih dimenzija i osobene estetske magije koja progovara vlastitim hipnotičkim jezikom o nestvarnoj lepoti čudesnih pustinjskih predela kao jednom od glavnih likova ove sjajne istorijske priče – tako dinamične, nadahnute, inspirativne. Lean je i u ovom filmu majstor spektakla obogaćenog intimističkim detaljima, a njegovo delo, osim spektakularnim akcionim prizorima i estetizovanom kamerom trostrukog oskarovca Freddieja Younga fascinantno snimljenim totalima eksterijera, imponuje i izvrsnim dijalozima, izraženom metaforikom, odličnim glumačkim interpretacijama, posebno Petera O´Toolea u ulozi života, te efektnim kontrastiranjem u završnici uzaludnog čovekovog delovanja i nadmoćne moći večne prirode.

    Slavni filmski kritičar Rodžer Ebert rekao je sledeće :

Film sugeriše da je Lawrence delovao manje zbog patriotizma koliko zbog želje da odbaci konvencionalnu britansku kulturu, izabravši da se identifikije sa dozom divljega u Arapima. Postoji i seksualna komponenta, koja uključuje njegov mazohizam. Lawrence mora da je najčudniji junak koji je ikada stajao u središtu jednog epa. Da bi ga igrao, Lean je pronašao jednog od najčudnijih glumaca, Petera O'Toolea, gotovo nespretnog čoveka sa lepim licem i načinom govora koji podseća istovremeno kao da je zabavljen i zbunjen. Postoji scena u filmu kada O'Toole, obučen u potpuno belu odeću pustinjskog šeika, izvodi pobednički ples na krovu turskog voza, te kao da pozira za fotografije za reviju. Ovo je čudna scena jer se čini kao da gotovo slavi gay stereotipove, a opet, nijedan od likova u filmu to ne primećuje. Ovaj spektakl je iskustvo, a njegove ideje su o stvarima koje se mogu videti i osetiti, a ne o stvarima koje se mogu izreći.

      Briljantna fotografija (nestvarnih pustinjskih krajolika koji se poput fatamorgane pretapaju u oku gledaoca u intenzivnu liriku pokretnih slika, nešto toliko osobeno da prevazilazi moć deskripcije i prelazi u čistu likovnost, perceptivni koloritni overdouz, kontrastom toplih tonova beskraja pustinjskih predela i dina,  s jedne, i prozirno plave romantike neba, s druge strane) i režija maestra Leana, kao i muzika legendarnog kompozitora Mauricea Jarra savršeno grade atmosferu unutar nepreglednih pustinjskih predela vrele Arabije, uskovitlane olujama peska i ratnih sukoba, pojačavajući napetost akcije, neizvesnost, veličanstvenost ljudske borbe, vere i istrajnosti.

 

    Bio je to još jedan epski spektakl genijalnog reditelja Leana, autora monumentalnih filmskih ostvarenja poput Most na reci Kwai, Doktor Živago, Rajanova kći ili Put u Indiju. Jedinstvenim filmskim jezikom impresivnih kadrova, obojenih lepršavim koloritom i tonovima dostojnim najvećih renesansnih majstora slikarstva, grandioznošću, lirikom pokretnih slika i odabirom jedne od najboljih glumačkih ekipa, David Lean gradi istoriju filmskog spektakla, prodirući senzibilnošću i poetikom neistražene dubine čula. Spektakularnim eksterijerima akcionih scena i snimaka pustinje u totalu (obeleženih panoramskim pokretima kamere i visoko estetizovanom fotografijom Frederika Janga) genijalni Lin uspeva da vizuelno materijalizuje pustinju kao element prirode superioran u odnosu na čoveka i njegove uzaludne napore, dok krhkost ljudskih poduhvata suprotstavljenja moći i trajnosti prirode postaje lajt motivim ovog filmskog spektakla.

 

    Svojim ratnim i ljudski poduhvatima Lorens vremenom postaje neka vrsta božanstva kod Arabljana – napadajući turska uporišta i karavane za njihovo snabdevanje on nudi nadu i spokoj u konačnu pobedu napaćenom arapskom narodu. Ali, kada padne i grad Damask, Fejsal se proglašava za prvog kralja Iraka i, kako to obično u životu biva, odriče se uz pomoć spletki (u borbi za apsolutnu vlast) uloge i značaja hrabrog oslobodioca Lorensa.

 

Veličina i razmere produkcije su samo jedan od faktora koji čine pravi ep, kao što dokazuje ovaj film. Uz sve zapanjujuće kadrove pustinjskih dina po vetru i borbenih sekvenci u kojima nastupaju stotine statista, ovo je studija o čoveku sa dubokim unutrašnjim sukobom; između dve kulture, ali i između svoje misije spasitelja i iznenađujuće žeđi za krvlju.

 

    Veličanstveni Lorens od Arabije nosilac je 7 Oskara – od onih za najbolji film i režiju, do nagrade za najbolju muziku, zvuk, montažu, scenografiju, dekor i briljantnu fotografiju Freddiea Younga.

 

By Dragan Uzelac